Tadeusz Pruszkowski - malarz, który rozsławił Kazimierz Dolny

Kazimierz Dolny to miasteczko, które od zawsze przyciąga ludzi z wyobraźnią. Jednak zanim stał się symbolem artystycznej bohemy, ktoś musiał je odkryć dla świata sztuki. Tym kimś był Tadeusz Pruszkowski - malarz, nauczyciel, pilot, filmowiec i wizjoner, który nadał Kazimierzowi Dolnemu artystyczną duszę. Dzięki niemu miasteczko nad Wisłą zyskało status artystycznej stolicy Polski, a jego historia na zawsze spleciona została z barwnym światem sztuki.

Tadeusz Pruszkowski - nauczyciel, który zmienił oblicze polskiej sztuki

W dwudziestoleciu międzywojennym Tadeusz Pruszkowski był jednym z najbardziej charyzmatycznych wykładowców warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Nie przypominał typowego profesora - zamiast surowych reguł stawiał na wolność twórczą, dyskusję i humor. Mówił, że prawdziwe malarstwo nie rodzi się w salach wykładowych, ale tam, gdzie jest słońce, zapach trawy i cisza.

Zamiast więc zamykać studentów w pracowniach, zabierał ich w plener - nad Wisłę, do wąwozów i na kazimierski rynek. Właśnie wtedy narodził się jego pomysł, który na zawsze odmienił historię miasta.

Kazimierz Dolny - letnie plenery malarskie i Bractwo św. Łukasza

Lata 20. i 30. XX wieku to złoty okres dla Kazimierza Dolnego. Z inicjatywy Pruszkowskiego przyjeżdżali tu jego uczniowie z warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, by uczestniczyć w letnich plenerach malarskich. To nie były zwykłe zajęcia - raczej artystyczne wakacje, w czasie których młodzi twórcy uczyli się od mistrza, jak widzieć światło, kolor i przestrzeń. Malowali rynek, lessowe wąwozy, dachówki i drewniane chaty. A wieczorami - przy winie i rozmowach o sztuce - rodziły się pomysły, które przeszły do historii.

Z tych spotkań narodziło się Bractwo św. Łukasza - niezwykła wspólnota artystów skupiona wokół Pruszkowskiego. Łukaszowcy łączyli tradycję dawnych mistrzów z nowoczesnym spojrzeniem na sztukę. Ich prace charakteryzowały się dbałością o warsztat, harmonią kompozycji i emocjonalną głębią. W 1937 roku zachwycili Europę monumentalnym obrazem "Polska Jerozolima" wystawionym w Paryżu.

To właśnie dzięki nim Kazimierz Dolny stał się stolicą polskiego malarstwa. Dziś, gdy na rynku wciąż widać sztalugi i młodych malarzy, to duch Pruszkowskiego i jego Łukaszowców wciąż żyje w powietrzu.

Tadeusz Pruszkowski i film "Szczęśliwy wisielec" - Kazimierz Dolny w roli głównej

Pruszkowski był człowiekiem, który nie znał granic między dziedzinami sztuki. Kiedy malarstwo przestało mu wystarczać, sięgnął po kamerę. W 1926 roku w Kazimierzu Dolnym zrealizował film "Szczęśliwy wisielec, czyli Kalifornia w Polsce" - lekką, groteskową komedię, w której główną rolę grało… samo miasto.

Rynek, kamieniczki, zaułki - wszystko stało się naturalną scenografią. Dzięki temu filmowi możemy dziś zobaczyć Kazimierz sprzed stu lat - pełen słońca, humoru i artystycznej energii. To pierwsze "filmowe okno" na Kazimierz Dolny - miasto, które wkrótce miało podbić serca artystów i turystów.

Malarz i pilot - Tadeusz Pruszkowski z głową w chmurach

Tadeusz Pruszkowski był artystą z pasją do życia. Kiedy nie malował - latał. Dosłownie. W drugiej połowie lat 20. zdobył licencję pilota i kupił awionetkę o nazwie "Sroka" (SP-TUR). Często startował z Warszawy i lądował na łąkach pod Kazimierzem Dolnym, wzbudzając sensację wśród mieszkańców i studentów.

Mówi się, że przylatywał tylko po to, by zobaczyć, jak idą prace plenerowe - i po chwili znów wzbijał się w niebo. Był artystą, który nie potrafił usiedzieć w miejscu - i to właśnie ta energia sprawiała, że jego uczniowie wierzyli, iż sztuka może być przygodą.

Honorowy obywatel Kazimierza Dolnego - artysta, który dał miastu duszę

W 1938 roku władze Kazimierza Dolnego uhonorowały Tadeusza Pruszkowskiego tytułem honorowego obywatela miasta. Był to symbol wdzięczności za to, że odmienił los miasteczka i rozsławił je w Polsce i za granicą.

Dzięki niemu Kazimierz stał się miejscem, gdzie spotykają się artyści, turyści i ludzie, którzy po prostu chcą poczuć klimat dawnej Polski. To on sprawił, że miasto zaczęto postrzegać nie tylko jako zabytkowe, ale przede wszystkim twórcze i żywe.

Bohater wojny i człowiek o wielkim sercu

W czasie II wojny światowej Tadeusz Pruszkowski zachował się jak prawdziwy bohater. Wspierał przyjaciół, ukrywał Żydów i pomagał ludziom, którzy znaleźli się w niebezpieczeństwie. Gestapo aresztowało go w czerwcu 1942 roku - zginął podczas próby ucieczki z transportu.

Odszedł tak, jak żył - odważnie i z godnością. Dla swoich uczniów i przyjaciół pozostał symbolem niezłomności, dla Kazimierza - legendą, która przetrwała w pamięci miasta.

Portrety Tadeusza Pruszkowskiego - między klasyką a emocją

W swojej twórczości Pruszkowski był wierny portretowi. Malował polityków, przyjaciół, artystów i kobiety o tajemniczych spojrzeniach. W jego obrazach widać fascynację mistrzami renesansu i baroku, ale też własny styl - pełen psychologicznej głębi i subtelnych emocji.

Jego portrety kobiece były wyjątkowe – niepozowane, pełne wdzięku i melancholii. To właśnie one przyniosły mu uznanie krytyków. Dziś można je oglądać w muzeach w Warszawie, Lublinie i Kazimierzu Dolnym - i wciąż przyciągają wzrok tak samo, jak przed stu laty.

Dziedzictwo Tadeusza Pruszkowskiego w Kazimierzu Dolnym

Spacerując po kazimierskim rynku, wśród malarzy z pędzlami nad Wisłą, trudno nie pomyśleć o Tadeuszu Pruszkowskim. To on sprawił, że Kazimierz Dolny stał się miastem artystów. Jego uczniowie rozsławili to miejsce, a kolejne pokolenia kontynuują tradycję letnich plenerów.

Duch Pruszkowskiego wciąż tu jest - w zapachu farby olejnej, w cichych porankach nad Wisłą i w każdym obrazie, który powstaje w cieniu Góry Trzech Krzyży. Kazimierz Dolny nie byłby taki sam bez niego. Najlepiej odkrywać te historie podczas spaceru z przewodnikiem albo w magicznej atmosferze nocnego zwiedzania.